تحول سیاست های عمرانی و شهرسازی ایلخانان در بازسازی و آبادگری ایران ( 756 – 616 ه.ق )

مغولان به رهبری و هدایت چنگیزخان در سال 616 ه.ق به ایران زمین ، که سلطان محمد خوارزمشاه بر آن فرمان می راند تاختند. هجوم مغولان شکافی عمیق بر اساس ، و تزلزل بسیار بر بنیان هر آنچه جامعه ی ایرانی در درازای تاریخ بنا نهاده بود وارد آورد . در طی این حملات شمار زیادی از شهرهای آباد و بسیاری از مناطق معمور ایران دستخوش تاراج و نابودی شدند ، کتابخانه ها و خانقاهها ، مساجد و مدرسه ها همه یا طعمه آتش مغولان گشتند و یا با خاک یکسان شدند. اما بعد از گذشت چهل سال از این یورش ها ، و زمانی که هلاکو توانست به کار اسماعیلیان پایان دهد ، و بعد از تصرف بغداد ، به ایران بازگشت و حکومت ایلخانی را در سال 656 ه.ق در ایران تأسیس کرد. در این زمان بود که هلاکو برای مستحکم کردن پایه های حکومت نوبنیاد خود ، که حاصل زد و خوردها و خونریزی های چند ساله ی اقوام مغول با ایرانیان بود ، احساس نیاز به بازسازی و ترمیم کشور کرد . هلاکو به این امر واقف بود که این بازسازی و ترمیم ها بدون همکاری ایرانیان امکان پذیر نیست و به همین دلیل تشکیلات اداری کشور همچنان در دست دیوان سالاری کهن ایرانی باقی ماند ، از جمله ی این اشخاص خاندان جوینی و شخص خواجه نصیرالدین طوسی بودند ، که هر کدام در دوره ای از حکومت ایلخانان در دستگاه حکومتی نفوذ کرده ، و آنها را علاقه¬مند به فرهنگ و تمدن ایرانی کردند و توانستند مغولان خون ریز و ویرانگر سالهای پیش را مهار کرده و آنها را به سوی آبادکردن ایران ترغیب کنند . این شد که با تأسیس حکومت ایلخانی ، به یک باره سیاست های کشورداری آنها دچار تحولی عظیم شد ، و از آن به بعد آنها در ردیف حاکمانی فرهنگ دوست و ابنیه ساز و حامی هنرمندان و معماران ظاهر شدند . در دوران حکومت ایلخانان ، بسیاری از شهرهای ویران شده ی سالهای قبل تعمیر و ترمیم شدند ، و شهرک های جدیدی در کشور ساخته شدند که در درون آنها سازه¬های مختلفی وجود داشت . خصوصا با روی کار آمدن غازان خان و در دوران دو ایلخان بعد از او ، یعنی الجایتو و ابوسعید شاهد شکوفایی معماری و ساخت شهرهای فراوان با ساختمان هایی در مقیاس عظیم و باشکوه هستیم که ، گنبد سلطانیه در نزدیکی زنجان کنونی نمونه و معیار بسیار خوبی برای شناخت معماری آن دوران است.